Αντίθετες ανταποκρίσεις από τη Σμύρνη

Εκατό χρόνια μετά, το ερώτημα ποιος έφταιγε για τη Μεγάλη Πυρκαγιά της Σμύρνης παραμένει ένα εξαιρετικά ευαίσθητο και αμφιλεγόμενο θέμα. Η ελληνική και η τουρκική επέτειος/αφήγηση της κατάληψης της πόλης από τους Τούρκους δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικοί. Στην Ελλάδα, η πυρκαγιά θρηνείται ως μέρος της «καταστροφής» της Μικράς Ασίας, ενώ στη σημερινή Τουρκία το γεγονός γιορτάζεται ως «απελευθέρωση» της Σμύρνης. [1]

Τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του 1922 προσέλκυσαν μεγάλη προσοχή από τις διεθνείς εφημερίδες, ειδικά σε χώρες που κατατάσσονταν μεταξύ των λεγόμενων Μεγάλων Δυνάμεων. Η Ολλανδία δεν ήταν μία από αυτές και παρέμεινε ουδέτερη στον πόλεμο, διατηρώντας στενές οικονομικές σχέσεις με τη Σμύρνη, όπου υπήρχε μια μακρόχρονη ολλανδική κοινότητα. [2] Οι ολλανδικές εφημερίδες εξέφρασαν ειλικρινείς και συχνά έντονα αντίθετες απόψεις σχετικά με τα γεγονότα γύρω από τη Μεγάλη Πυρκαγιά.

Δύο παραδείγματα μπορεί να αρκούν. Η De Telegraaf δημοσίευσε ένα πρωτοσέλιδο άρθρο στις 17 Σεπτεμβρίου 1922, αναφέροντας ότι: «Η μητρόπολη του Λεβάντε έχει τυλιχθεί στις φλόγες. Ο Τούρκος παραμένει ο ίδιος ανά τους αιώνες. Οι δολοφονίες και οι εμπρησμοί είναι γι’ αυτόν το κόσμημα του πολέμου». [3] Η De Telegraaf ήταν ήδη μία από τις πιο διαδεδομένες εφημερίδες της Ολλανδίας – όπως παραμένει και σήμερα. Συνέχισε στο ίδιο πνεύμα, σημειώνοντας ότι οι Τούρκοι είχαν σφαγιάσει τους Αρμένιους και εκδίωξαν περίπου 400.000 Έλληνες από τη Θράκη μέσα σε λίγους μήνες. Η De Telegraaf το χαρακτήρισε «ένα από τα πιο φρικιαστικά παραπτώματα στην παγκόσμια ιστορία». [4] Ο δημοσιογράφος καταδίκασε τον Κεμάλ επειδή «έφερε τους χριστιανούς της Μικράς Ασίας υπό τουρκική καταπίεση για άλλη μια φορά». Η καταστροφή της Σμύρνης και τα πολλά θύματά της έδειξαν την πραγματική του φύση. [5]

Οι ολλανδικές εφημερίδες εξέφρασαν ειλικρινείς και συχνά έντονα αντίθετες απόψεις σχετικά με τα γεγονότα γύρω από τη Μεγάλη Πυρκαγιά.

Μια αντίθετη άποψη βρίσκεται σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε περίπου ένα μήνα μετά την πυρκαγιά, στο τεύχος της 25ης Οκτωβρίου του Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië. Αυτή η εφημερίδα διαβαζόταν ευρέως στις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες και είχε ένα συντηρητικό προφίλ, συχνά καταγγέλλοντας τον ινδονησιακό αντιιμπεριαλισμό. Ταυτόχρονα, εξέφραζε τακτικά δυσαρέσκεια με την ολλανδική αποικιακή διοίκηση. Το εν λόγω άρθρο υπογράφεται από τον “K.W.”, πιθανότατα τα αρχικά του K.W. Wybrands, ενός σημαντικού συγγραφέα γνωστού για τις αιχμηρές, κριτικές και εξαιρετικά προσωπικές συνεισφορές του: παραδείγματα του λεγόμενου tropenstijl που χαρακτήριζε την ευρωπαϊκή δημοσιογραφία στις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες εκείνη την εποχή. [6]

Για τον Wybrands οι Σέβρες ήταν μια συμμαχική δικτατορία: «Η ειρήνη τους – είναι καιρός να αντικατασταθεί με μια άλλη, πιο λογική και φυσική ειρήνη – δεν θα μπορούσε ποτέ και δεν θα διατηρηθεί ποτέ, παρά μόνο με την πρόκληση καταστροφής και θανάτου». [7] Χαιρέτισε το γεγονός ότι η Σμύρνη ήταν και πάλι σε τουρκικά χέρια. Ο Wybrands κατηγόρησε τους Βρετανούς για τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, καταγγέλλοντας οποιαδήποτε ξένη παρουσία στην Τουρκία: «Στην Τουρκία, οι Βρετανοί τουλάχιστον δεν είναι μόνοι. Ωστόσο, θα ήταν ακόμα καλύτερα αν δεν ήταν καθόλου εκεί, αν όλοι οι Σύμμαχοι έφευγαν και άφηναν τους Τούρκους ειρηνικά στη μοίρα τους». [8]

Και στα δύο άρθρα, η κατάληψη της Σμύρνης χρησίμευσε ως αφετηρία μιας ευρύτερης  αναφοράς. Σύμφωνα με την De Telegraaf, ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της τουρκικής βαρβαρότητας που έφερε δυστυχία στους χριστιανούς κατοίκους της περιοχής. Ο Wybrands, από την άλλη πλευρά, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για να χλευάσει τους Βρετανούς και την παγκόσμια αποικιακή παρουσία τους. Η αντίθεση μας δείχνει πώς ο ολλανδικός τύπος ανέδειξε διαφορετικά στοιχεία του ίδιου γεγονότος. Η De Telegraaf συμπαθούσε τους Έλληνες ως συγχριστιανούς, ενώ η Het Nieuws van den Dag υποστήριζε το τουρκικό δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, χωρίς βρετανική παρέμβαση.

Αυτές οι αντικρουόμενες απόψεις παραλληλίστηκαν με αντικρουόμενες ελληνοτουρκικές προοπτικές που εξακολουθούν να κυριαρχούν: από τη μία πλευρά εστίαση στις καταστροφικές ανθρωπιστικές συνέπειες της Φωτιάς, από την άλλη οράματα θριάμβου και λύτρωσης. Τα γεγονότα της 9ης Σεπτεμβρίου 1922 υπογραμμίζουν τη λεπτή γραμμή μεταξύ «καταστροφής» και «απελευθέρωσης» και θα είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς η Ελλάδα και η Τουρκία θα επιλέξουν να τιμήσουν την επερχόμενη εκατονταετηρίδα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ: AYDIN ERKMEN, Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1922, ΛΑΔΙ ΣΕ ΚΑΜΒΑ, 1922. ΠΗΓΗ: WIKIMEDIA COMMONS

Σημειώσεις

[1] Leyla Neyzi, «Ενθυμούμενοι τη Σμύρνη. Κοινή ιστορία, κοινό τραύμα», History & Memory 20.2 (2008): 106-127 (106).

[2] Βλέπε, για παράδειγμα, «Ongerustheid in Smyrna. Hollandsche Ingezetenen Ongerust», De expres, 8 Σεπτεμβρίου 1922· ‘Nederlanders te Smyrna’, De Volkskrant, 29 Σεπτεμβρίου 1922.

[3] «Σμύρνη», De Telegraaf, 17 Σεπτεμβρίου 1922: «De Metropolis van de Levant is in vlammen opgegaan. De Turk blijft zichzelf door de eeuwen heen gelijk. Moorden en branden zijn hem het sieraad van den oorlog.»

[4] Ό.π.: “[..] Vormen een der gruwelijkste wandaden uit de wereldgeschiedenis.”

[5] Ό.π.: “[..] heeft hij opnieuw alle Christenen van Klein-Azië aan de Turksche verdrukkingen ter prooi gebracht.”

[6] Mirjam Maters, Van zachte wenk tot harde χέρι. Persvrijheid en persbreidel in Nederlands-Indië 1906-1942 (Hilversum: Verloren, 1998), 36-39.

[7] Ό.π.: “Hùn vrede – het wordt hóóg tijd er een anderen, meer redelijken en meer natuurlijken voor in de plaats te stellen – kon zich en zal zich nimmer kunnen handhaven, als alleen door het zaaien van ruïne en dood.”

[8] ‘Izmir, Istamboul, Edirne’, Het Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië: “In Turkije zijn de Engelschen tenminste niet alleen. Het zou echter nog beter zijn als ze er heelemaal niet waren en dat alle geallieerden heengingen en de Turken rustig aan hun lot overlieten.”

Αυτή είναι η πέμπτη από μια σειρά αναρτήσεων ιστολογίου που συνεισφέρουν φοιτητές πανεπιστημίου ως μέρος των εργασιών τους. Ο Lourens σπουδάζει ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης.